HET DAGBOEK VAN EEN HERDERSHOND

De nostalgie van veertig jaar geleden

- door Richard Schoonhoven -

 De jonge Belgische acteur Jo de Meyere als
de argeloze kapelaan Erik van Odekerke.

De zestien afleveringen van de serie ‘Het Dagboek van een Herdershond’ waren in de jaren 1978 en '79 evenveel hoogtepunten in het winterschema van de KRO. Op de avond van uitzending werden geen bijeenkomsten belegd en al voorgenomen vergaderingen inderhaast uitgesteld. Nederland leefde mee - katholiek of niet - met het wat onhandige en wereldvreemde kapelaantje op zijn eerste post ronde de jaren 1920 in de Limburgse mijnstreek. Veertig jaar geleden werd met de productie gestart en de eerste opnamen gemaakt.

Willy van Hemert was niet alleen de regisseur maar had ook de scripts geschreven op basis van de driedelige roman ‘Kroniek ener Parochie’ van de hand van de priester en auteur Jacques Schreurs. In zijn trilogie schilderde hij de veranderingen van mens en maatschap bij de komst van de mijn Maurits in Geleen. Hij schreef het in de jaren veertig en sindsdien ontbrak het in vrijwel geen enkele katholieke boekenkast.

Producer Joop van de Ende.

De producer was Joop van de Ende, in die dagen de huisproducer van de KRO. Een van zijn vele gaven was om talent dat door welke oorzaak ook in de versukkeling was geraakt, in een dip zat en beschadigd was opnieuw tot leven te wekken. Van Hemert zat in een dip. Hij moest nog herstellen van ‘De dynastie der kleine luyden’. Een ambitieuze en voor die tijd kostbare serie, geschreven bij gelegenheid van het vijftigjarig jubileum van de NCRV. Een dramatisch dieptepunt dat werd weggeschreven en halverwege door de protestantse omroep uit productie werd genomen. Een pijnlijke afgang voor de al met vele successen gelauwerde regisseur en schrijver Van Hemert.
De KRO had in die tijd nog niets te vieren. Binnen zijn achterban werd soms met hartstocht gediscussieerd over K van de KRO. De omroep stond onder druk van het behoudende deel van zijn achterban. In zijn uitzendingen werd ruim baan gegeven aan progressieve stemmen. Zoals in studiogesprekken over de gehuwde priester, het celibaat, de vrouw in het ambt. De KRO stond onder druk van een richtingenstrijd in zijn achterland. Het waren niet alleen geruchten die gewaagden van pogingen om en nieuwe omroep op te richten op stevige traditionele grondslag.
In de programmatop van de televisie hebben tegen deze achtergrond besloten om juist in de culturele sector de relatie met onze achterban te verduidelijken. Het budget van het vrijblijvende en ook dure amusement werd overgeheveld naar drama, waarin die relatie met het katholieke volksdeel zichtbaar moest worden gemaakt en geheeld kon worden. Er kwam een reeks suggesties langs, maar ‘De kroniek’ van Schreurs – jawel, van de boekenplank uit mijn ouderlijk huis - ging met Van de Ende naar een op revanche besluste Van Hemert.

Ko van Dijk (rechts) in de rol van Boer Bonte.

Hij nam er de tijd voor en vervolgens zorgde de producent voor een perfecte cast. Ik had het genoegen om Ko van Dijk uit te nodigen voor de rol van boer Bonte. Het hoofd drama van de KRO, Warry van Kampen, meende te weten dat Van Dijk het op prijs stelde door de directeur zelf te worden aangezocht. De acteur woonde in een appartement aan de rand van Den Haag onder Scheveningen en was nog herstellende van een heupoperatie. Hij werd verzorgd door een hartelijke verpleegster, die hij in het ziekenhuis had ontmoet en die zijn zesde vrouw zou worden. Op luide toon zegde hij toe dat hij zeker bereid was en zelfs vereerd om aan de serie mee te werken.
Van Dijk speelde dus boer Bonte, rijk, gek met paarden en dominant in de kleine gemeenschap. De serie, twee maal acht afleveringen werd gespreid over twee seizoenen. Tijdens de opnamen voor de tweede serie overleed Ko van Dijk. Van Hemert wilde hem niet vervangen en schreef “de mens “, zoals Bonte in het dorp werd genoemd uit de serie. De opnamen werden voornamelijk gemaakt in het dorp Eysden in het zuiden van Limburg en deels in het mijngebied van Genk. De cast was eminent. Voor de hoofdrol, de argeloze kapelaan Erik van Odekerke werd in België de jonge acteur Jo de Meyere gevonden. Vervolgens bijna vijftig medewerkers voor de camera, van wie de namen bij velen ook nu nog gekend zijn zoals Jan Teulings, Guus Hermes, Joop Doderer en Herbert Joekes: actrices als Renee Soutendijk, Hella Faassen, Jeanne Verstrateten. Voor de stem buiten beeld van de engelbewaarder, die herhaaldelijk om raad werd gevraagd door onze hulpbehoevende kapelaan, werd de rustgevende stem van Kees Brusse aangezocht. 
Onmiskenbaar was kapelaan Eric de hoofdpersoon, onhandig en soms niet begrijpend. Zijn pastoor Bonhomme, die hem beschouwde als zijn herdershond, was tegengesteld van karakter. Wereldwijs, zelfverzekerd, een levensgenieter, wiens idealen in de loop der jaren waren verdampt. 
Een citaat (niet letterlijk ) van Bonhomme: “Ik ben er in mijn lange pastoraat niet in geslaagd om de mensen af te houden van wat kwaad is en ze te bewegen om te doen wat goed is. Het enige wat ik ze heb geleerd is goede muziek maken en goede boter. Voor de coöperatie”. Odekerke liet bij herhaling, beleefd weliswaar, blijken dat deze pastoor niet zijn geestelijke leidsman was.
Katholiek Nederland keek vertederd en een beetje verliefd naar zijn verleden. Ook het kritische behoudende deel van de achterban keek in de spiegel van zijn verleden en realiseerde zich dat de wereld er vandaag anders uitzag. Wellicht heeft de serie verzoenend gewerkt. Het andere Nederland keek geboeid en geïnteresseerd mee. 

Willy van Hemert.
Hij bleek in privé-kring ook als acteur
over grote kwaliteiten te beschikken. 

We hebben het succes van de serie gevierd rond Willy van Hemert en zijn vrouw Caroline Kaart met een feestrijke maaltijd in een uitstekende eetgelegenheid. Gezelligheid vierde hoogtij. Tijdens de gesprekken bleek dat hij en ik beiden leerlingen van het Bonifatius Lyceum in Utrecht waren en – hij weliswaar een paar generaties voor mij - we nog overlappende ervaringen hadden. Warry van Kampen bood Van Hemert als herinnering aan het succes een gouden vijfje aan. Onze hoofdpersoon vertelde met genoegen dat hij zelf ook nog de Latijnse gezangen had ingezongen voor Jo de Meyere, die geen zangstem had. Vrolijkheid alom. De volgende dag kreeg ik te horen dat op de ochtend van onze feestelijke maaltijd Van Hemert en zijn vrouw Caroline hun echtscheiding formeel hadden geregeld.
Willy van Hemert was niet alleen een groot regisseur en schrijver en zanger. Ook als acteur bleek hij die avond over grote kwaliteiten te beschikken.