Paus Franciscus: Journalisten moeten vooral eerlijk zijn

 -   door Frans Wijnands   -

Frans Wijnands

"De journalistiek is een fundamenteel onderdeel van een onafhankelijke en pluriforme samenleving. Daarom is het juist in deze tijden van groot belang dat journalisten de angst onder de bevolking voor de vluchtelingen en immigranten niet aanwakkeren. De mensen banger maken dan ze al zal zijn is een vorm van terrorisme", zei paus Franciscus toen hij deze week zo’n 400 Italiaanse journalisten in het Vaticaan ontving en een paar opmerkelijke kanttekeningen bij het vak journalistiek plaatste.

Dat woorden kunnen doden, zoals de paus memoreerde, is al langer bekend. Dat journalisten carrières kunnen maken en breken is ook niets nieuws. Kritiek is volgens de paus legitiem, als het maar gebeurt met respect voor de betrokkenen. De journalistiek mag volgens Franciscus geen (verbaal) vernietigingswapen zijn of worden. "Journalisten mogen hun invloedrijke beroep nooit misbruiken om mensen of staten kapot te schrijven".

Weinig beroepen hebben zo’n grote maatschappelijke invloed als de journalistiek en dat vraagt om evenredig groot verantwoordelijkheidsbesef, vindt Franciscus en hij knoopte daar meteen een mini-college over journalistieke ethiek aan vast. Geruchten zijn nooit een solide basis voor een goed verhaal. "Nooit iets schrijven waarvan je zelf weet dat het niet waar is. Het gaat er niet om of je gelovig bent, het gaat er op de eerste plaats om dat je eerlijk bent, tegenover jezelf en anderen".

"Ik weet wel dat het in de voortdurende hectiek van uw werk, elke dag de klok rond, zeven dagen in de week, soms lastig is diepgaand naar de waarheid te zoeken. En toch moeten journalisten dat onvermoeibaar blijven doen". Ondanks, en juist vanwege alle werkdruk moet iedere journalist, volgens paus Franciscus, regelmatig de tijd nemen voor bezinning over drie wezenlijke dingen in zijn/haar beroep: de waarheid lief te hebben, professioneel in het leven  te staan en doorlopend de menselijke waarde in acht te nemen.

”Niets is zwart-wit. Er zijn talloze tinten grijs die het verschil kunnen maken bij het schrijven van een verhaal. U moet uw beroep en u zelf niet ondergeschikt maken aan politiek en economie. Journalisten moeten meer oog en oor hebben voor de sociaal-maatschappelijke omstandigheden van mensen. De burgerij is immers een wezenlijke pijler van de democratie. Het is niet zo verwonderlijk dat dictaturen van allerlei snit sinds jaar en dag altijd en allereerst  proberen de media in hun macht te krijgen en journalisten te muilkorven".

De journalistiek zou, volgens Franciscus, een instrument voor opbouw moeten zijn, verzoeningsprocessen moeten bevorderen, helpen een cultuur van ontmoeting en dialoog op te bouwen. "Journalisten kunnen hun lezers, luisteraars en kijkers er doorlopend op wijzen dat er geen conflict in de wereld is dat niet door mensen van goede wil kan worden opgelost".

Prof. Ton Wentink: Aansluiting wenselijk van de pauselijke boodschap over Sociale Economie bij platforms zoals het World Economic Forum in Davos

Medio september werd  in Rome een internationale conferentie gehouden waarop ‘de economie volgens paus Franciscus’ centraal stond. Onder de deelnemers de Nederlanders Wiebe Draijer (bestuursvoorzitter van de Rabobank)  en prof. dr. Ton Wentink, tot vorig jaar verbonden aan ‘TIAS School for Business and Society’ van Tilburg University.  Aan hem legden we de volgende vragen voor.

Wie  nam het initiatief voor de conferentie? Met welk doel?

Prof. Ton Wentink

Prof. Wentink: “De conference The Economy according Pope Francis  was belegd door de ambassadeurs van drie ambassades bij de Heilige Stoel, van Duitsland, Oostenrijk en Nederland. Het doel was de praktijk van de Sociale Markteconomie in Europa te evalueren aan de hand van de opvattingen en uitspraken van de paus over sociale verantwoordelijkheid, het brede maatschappelijk welzijn en de sociale cohesie in de Europese samenleving.”

Wie spraken er?

“Aan de conferentie namen naast de initiatiefnemers een tiental andere ambassadeurs bij de Heilige Stoel deel, Ceo’s van enkele Europese ondernemingen. Zij gaven in hun opvattingen over de ontwikkelingen en perspectieven van de Sociale Markteconomie aan dat de praktijk van het model om flexibiliteit vraagt, zodat er effectief kan worden ingespeeld op de technologische, sociale en ethische uitdagingen in een snel globaliserende wereld.”

Hoe raakte u erbij betrokken?

“Ik ben lid van de Media Study Group, een Nederlands gezelschap dat jaarlijks Rome bezoekt en daar van gedachten wisselt met kerkelijke autoriteiten, diplomaten, wetenschappers en journalisten. Zo kwamen we in contact met  de Nederlands ambassadeur bij de Heilige Stoel, prins Jaime de Bourbon de Parme. Hij vroeg me vooraf aan de conferentie informatie te verzamelen en een paper te schrijven. Hierin ben ik ingegaan op de historische context van de ideeën van de paus, in hoeverre deze passen in een veranderende wereld waarbij structurele hervorming nodig zijn en hoe zakelijke leiders kunnen worden bewogen businessmodellen om te buigen naar duurzame economische groei.”

Leverde de conferentie nog nieuwe gezichtspunten op?

“Kardinaal Peter Turkson die de deelnemers toesprak namens het Pontifical Council for Justice and Peace dat wordt omgezet in de Congregation of Integrated Human Development, refereerde aan de woorden van Paus Franciscus die hij in mei van dit jaar sprak bij de uitreiking van de Karel de Grote-prijs: het huidige marktgerichte en neo-liberale economisch systeem moet worden omgezet in een sociale economie waarin de partners hun handelen richten op maatschappelijk verantwoorde doelen, met het oog op het realiseren van sociale echtvaardigheid voor alle belanghebbenden. Dit vraagt er om dat de menselijke waardigheid van de mens als persoon, zijn opleiding en training, kwaliteit van zijn arbeid en een verantwoord inkomen centraal staan  in plaats van de maximalisatie van winsten en inkomens van de “happy few” ten koste van het welzijn van de  “many poor”. De jacht op speculatie van de ‘’casino”-economie en de concentratie van economische macht in de handen van enkelen doet ernstig afbreuk aan een sociaal evenwichtig economische systeem. Paus Franciscus heeft een in zijn Evangeli Gaudium en in zijn encycliek Laudato Si een pleidooi gehouden om hieraan een einde te maken. Zijn boodschap ondersteunt de fundamentele ideeën van de transformatie naar een sterke Sociale Markteconomie, niet alleen  in heel Europa maar ook elders in de wereld. Kardinaal Turkson beklemtoonde dat de opvattingen van de sociale leer van de katholieke kerk, haar waarden en normen zo’n economisch systeem  ondersteunen waarin respect voor het individu, de kracht van markt en concurrentie, de mogelijkheden van de technologie, de rol van sociale ethiek bij beleidsmakers, ondernemer en topmanagers elkaar ondersteunen.”

Komt er een vervolg? Of: hoe nu verder?

“Conferenties als deze zijn zinvol om de ideeën hierover te actualiseren. Zij kunnen daarop onder de aandacht worden gebracht van beleidsmakers in de politiek en van besluitvormers in het bedrijfsleven. Aansluiting van de pauselijke boodschap bij bestaande platforms is wenselijk, zoals het World Economic Forum met zijn jaarlijkse bijeenkomst in Davos. Op deze plaats komen besluitvormers uit het maatschappelijk veld, het bedrijfsleven en politiek bij elkaar om zich te bezinnen over welke richting de wereld zich sociaal, economisch, ecologische en technologisch moet ontwikkelen, en hoe dit proces moet resulteren in praktisch handelen van alle partijen of stakeholders die hierbij  betrokken zijn.”

De integrale bijdrage van prof. Wentink aan de conferentie is te lezen via deze link.