Vertrouwelingen van Paus Franciscus gooien knuppel in het hoederhok

Vaticaan waarschuwt voor politieke oecumene
in de Verenigde Staten van Amerika

- door Frans Wijnands -

Ziet het Vaticaans spoken? Zijn veel Amerikaanse rooms-katholieken meer politiek dan religieus met het geloof bezig? Smeden ultraconservatieve katholieke en evangelische fundamentalisten een politieke oecumene?, uitgaande van de opvatting dat er een voortdurende strijd is tussen de macht van het kwaad en de macht van het goede? Tussen het Licht en de Duisternis? 

Antonio Spadaro tijdens het aanbieden
 van het tijdschrift Civilta Cattolica aan paus Franciscus

Aanleiding tot de inmiddels breed uitwaaierende polemiek tussen het Vaticaan en katholiek Amerika is een recent artikel in Civiltà Cattolica, het veertiendaagse tijdschrift van de (Italiaanse) Jezuïeten. De auteurs zijn de Italiaanse Jezuïet Antonio Spadaro en de Argentijnse Presbyteriaanse pastor Marcelo Figueroa, verbonden aan de Vaticaanse krant Osservatore Romano. Beiden vertrouwelingen van paus Franciscus. 

In hun artikel waarschuwen de auteurs voor ‘een vreemde vorm van een verrassende oecumene’, gebaseerd op pure haat. Fundamentalistische christenen in de VS zouden het goed met elkaar kunnen vinden omdat ze hun geloof in dienst willen stellen van een door God gezegende staat. Iedereen die dat bedreigt werd in het recente verleden min of meer gedemoniseerd: hippies, feministen, voorvechters voor burgerrechten voor zwarten en voor gelijke rechten van holebi’s, communisten. Tegenwoordig zijn het moslims, ongewenste immigranten en zelfs vrijzinnig, progressieve christenen. En natuurlijk vijandige staten zoals Noord-Korea en de IS.

President Trump met zijn topadviseur Steve Bannon.

Volgens de auteurs is een katholiek de inspirator van dat apocalyptische doemdenken: Trump’s topadviseur Steve Bannon. Zijn wereldbeeld is simpel: je hebt het goede en het kwade. Geen nuances. De uitroeiing van dat kwaad is een nieuwe ‘Kruistocht’ waard.

Dat het artikel nu verschijnt heeft natuurlijk alles te maken met de verkiezing van Trump tot president. Hij heeft zijn verkiezing ontegenzeggelijk mede te danken aan heel veel evangelisten en (traditionele) rooms-katholieken. Zij vergeven Trump graag zijn allesbehalve christelijke levenswandel: zijn drie huwelijken, zijn geldgraaierij, zijn vrouwonvriendelijkheid, zijn casino’s en zelfs zijn uitspraak dat hij God nog nooit om vergiffenis heeft gevraagd.

Anders dan zijn recente voorgangers heeft Donald Trump weinig of niets met het geloof, ook al gaat hij – ambtshalve en voor de schone schijn – af en toe ter kerke. Maar zijn conservatieve, Republikeinse agenda spreekt puriteinse protestanten en traditionele katholieken aan: anti-abortus, anti-euthanasie, anti-homo’s, anti-moslims, anti-vreemdelingen en van dat soort ethisch-maatschappelijke vraagstukken. 

Volgens pater Spadaro en pastor Figueroa geven deze fundamentalistische christenen een totaal andere invulling aan het begrip oecumene dan wat de paus bedoelt en wat met name in Europa gangbaar is: namelijk een oecumene gebaseerd op elkaars pastorale raakvlakken in het geloof. En niet op (vreemdelingen)haat. 

Er is brede kritiek op het artikel in Civiltà Cattolica. Bijvoorbeeld dat het veel te weinig genuanceerd is. Dat het een miniem minderheidsverschijnsel uitvergroot tot een landelijke trend. En vooral dat het een argwanende Vaticaanse/Italiaanse kijk is op christelijk Amerika. 
De Amerikaanse Vaticaan-kenner/journalist John L. Allen jr. verklaart dat omdat de Verenigde Staten historisch meer een Calvinistische dan roomse cultuur hebben. Of zoals de vroegere aartsbisschop van Chicago de Amerikaanse katholieken typeerde: katholiek geloof, protestantse cultuur. 

Amerika heeft dik 325 miljoen inwoners. Driekwart is christelijk. De helft van de bevolking protestants, een kwart is rooms-katholiek. De kerstening van de Nieuwe Wereld was aanvankelijk een bijna exclusieve zaak van de protestanten. Pas in de loop van 1800 groeide het aantal rooms-katholieken dankzij de miljoenen-instroom van katholieke Europeanen: Ieren, Polen en Italianen. En van Mexicanen.

De protestanten hebben in de loop van de eeuwen een gigantisch mozaïek aan geloofsgemeenschappen ontwikkeld. Je kunt in Amerika niet spreken van ‘de protestanten’; hun verscheidenheid is enorm. Katholieken zijn hechter, maar ook daar treden verschillen op tussen progressieve en conservatieve gelovigen. 
Hoewel bijna een kwart van de Amerikanen zegt ongelovig te zijn. is het motto van de VS nog altijd ‘In God we trust’, en hoor je het ‘God bless America’ in vrijwel alle belangrijke - ook politieke - speeches. 

De Amerikaanse (r.k.-)kerkprovincie telt bijna 200 (aarts)bisdommen. De gezamenlijke bisschoppen hebben zich tot nu toe afzijdig gehouden in deze polemiek. Net als in de meeste andere bisschoppenconferenties in de wereld is unanimiteit, zeker in een enorm land als de VS, een zeldzaamheid. Net zo goed als er vooruitstrevende en behoudende gelovigen zijn, zo zijn er ook ‘moderne’ en ‘antieke’ zielzorgers, progressieve en conservatieve bisschoppen. 

Hoe uiteenlopend de bisschoppen over sommige zaken kunnen denken, in een aantal gevallen treden ze wel eensgezind op tegen de regering-Trump: als het gaat over de muur op de Mexicaanse grens, over de ongelijkheid tussen man en vrouw in het maatschappelijk leven, over de minieme sociale zorg voor de minder-bedeelden en over de immigratiepolitiek. Het gros van hen zit onvoorwaardelijk op de lijn van paus Franciscus. De negatieve analyse van Spadaro en Figueroa ten spijt.

Reacties: 

franswijnands@telenet.be